Co to są prawa autorskie?
Prawa autorskie to zbiór przepisów mających na celu ochronę twórczości intelektualnej w dziedzinach literatury, nauki i sztuki. Przysługują one autorom książek, filmów, muzyki, obrazów, a także oprogramowania komputerowego. Prawo autorskie przyznaje twórcom wyłączne prawo do kontrolowania swojego dzieła oraz czerpania z niego korzyści ekonomicznych. Prawo to obejmuje m.in. prawo do uznania autorstwa, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności oraz prawo do korzystania z dzieła i zarabiania na nim.
Prawa autorskie na platformie YouTube to zbiór zasad prawnych, które chronią oryginalne treści twórców przed nieautoryzowanym rozpowszechnianiem, kopiowaniem, edytowaniem lub wykorzystaniem przez innych użytkowników, bez uprzedniej zgody. Każdy twórca, który tworzy unikatowe treści min. (muzykę, grafikę czy wideo), posiada prawa autorskie do swojego dzieła, co jednocześnie daje mu wyłączne prawo do decydowania o użytkowaniu tych treści.
Kwestie związane z ochroną praw autorskich reguluje Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 roku. Dzięki tym przepisom twórcy są chronieni przed nieautoryzowanym kopiowaniem i wykorzystywaniem ich pracy, co zapewnia im sprawiedliwe wynagrodzenie za wysiłek intelektualny. Prawa autorskie obejmują każdy przejaw twórczości o indywidualnym charakterze, niezależnie od jego formy, wartości czy przeznaczenia.
W wielu krajach na całym świecie, gdy dana osoba stworzy oryginalne dzieło zapisane na nośniku fizycznym, to automatycznie nabywa prawa autorskie do tego utworu. Oznacza to, że posiada wyłączne prawo do korzystania z tego dzieła. W większości przypadków to właściciel decyduje, czy inne osoby mogą używać jego treści. Prawa autorskie nie dotyczą pomysłów, faktów ani procesów. Aby podlegać ochronie na mocy prawa autorskiego, utwór musi być zarówno twórczy, jak i utrwalony na nośniku fizycznym. Nazwy i tytuły nie są same z siebie chronione prawem autorskim.
Dezaktywowanie ochrony prawa autorskiego obowiązuje np. w przypadku dozwolonego użytku, działania w dobrej wierze lub uzyskania zgody na wykorzystanie treści, które należą do innej osoby.
Istnieją jednak wyjątki od pełnej ochrony, takie jak Fair Use, czyli dozwolony użytek. W pewnych sytuacjach, np. w celach edukacyjnych lub krytycznych, możliwe jest korzystanie z dzieła bez zgody autora. Prawa autorskie pełnią więc kluczową rolę w ochronie twórców, zachęcając do dalszej twórczości, a jednocześnie zapewniają równowagę pomiędzy ochroną praw a dostępem do kultury i wiedzy.
Platforma YouTube nie jest w stanie określać do kogo należą prawa autorskie. Usunąć materiały może dopiero w momencie, gdy otrzyma kompletne i prawidłowe żądanie usunięcia treści z powodu naruszenia praw autorskich. Jeżeli platforma otrzyma ważne roszczenie wzajemne, przekazuje je osobie, która zażądała usunięcia materiałów i w tym momencie rozwiązanie sprawy zostaje w sądzie pomiędzy zaangażowanymi stronami.
Ochrona praw autorskich
Ochrona praw autorskich ma na celu zapewnienie twórcom dzieł intelektualnych wyłącznych praw do ich tworzenia, rozpowszechniania i komercyjnego wykorzystywania. Co istotne, prawo autorskie działa automatycznie – ochrona rozpoczyna się w chwili ustalenia utworu, bez potrzeby spełniania jakichkolwiek formalności. Niemniej, w wielu krajach istnieje możliwość formalnej rejestracji praw autorskich w odpowiednich urzędach, co ułatwia ich egzekwowanie, na przykład w postępowaniach sądowych. Prawo autorskie chroni szeroką gamę utworów, takich jak dzieła literackie, naukowe, artystyczne, muzyczne, audiowizualne oraz dźwiękowe. Kluczowym elementem tej ochrony jest zapewnienie twórcom wyłącznego prawa do decydowania, kto i w jaki sposób może korzystać z ich twórczości. Ochrona obejmuje zarówno prawa majątkowe, jak i osobiste. Prawa majątkowe pozwalają autorom kontrolować ekonomiczne wykorzystanie ich dzieł, takie jak kopiowanie, dystrybucja czy inne formy komercyjnego użytku. Z kolei prawa osobiste są niezbywalne i chronią nierozerwalny związek autora z jego dziełem. Należą do nich prawo do uznania autorstwa, prawo do nienaruszalności formy i treści utworu oraz prawo do jego integralności.
Jeżeli chodzi o platformę YouTube, to przestrzega ona przepisów dotyczących praw autorskich, w tym amerykańskiej ustawy DMCA (Digital Millenium Copyright Act). Wszelkie treści, które są przesyłane na platformę muszą być zgodne z prawami autorskimi – użytkownicy nie mogą przesyłać materiałów chronionych prawem autorskim, chyba że mają na to odpowiednią licencję lub zgodę właściciela.
Ochrona praw autorskich na platformie YouTube opiera się na przepisach dotyczących własności intelektualnej. Gdy użytkownik publikuje film, automatycznie staje się właścicielem praw autorskich do treści, które sam stworzył, o ile są one oryginalne. YouTube oferuje narzędzia, takie jak Content ID, które pomagają twórcom identyfikować i chronić ich materiały przed nieautoryzowanym wykorzystaniem. Podczas gdy ktoś nielegalnie używa chronionych treści, właściciel praw autorskich może zgłosić naruszenie, co może skutkować usunięciem filmu, a nawet nałożeniem kar na użytkownika, w tym zablokowaniem konta.
Jednak na YouTube obowiązuje również zasada dozwolonego użytku (fair use), która pozwala na ograniczone wykorzystanie chronionych treści w celach takich jak komentarze, krytyka, parodia czy edukacja, pod warunkiem spełnienia określonych warunków. Zasada ta różni się w zależności od kraju i jest oceniana indywidualnie do każdej sytuacji.
Gdy zostaną naruszone prawa autorskie to właściciel danego dzieła może:
- Zmonetyzować film (np. umieszczając reklamy)
- Zablokować film na danych terytoriach, lub na całym świecie
- Zablokować wideo całkowicie
- Zezwolić na wykorzystanie treści bez podejmowania żadnych działań
Użytkownicy mogą otrzymać tzw. ostrzeżenie o naruszeniu praw autorskich, które zostaje zapisane na koncie na 90 dni. W przypadku kolejnych naruszeń konto może zostać zawieszone lub trwale usunięte. Jeżeli użytkownik uważa, że jego prawa autorskie zostały naruszone, to taka osoba może złożyć oficjalne zgłoszenie do YouTube, które rozpocznie podstawową procedurę, czyli usunięcie treści zgodnie z Ustawą DMCA. Platforma wymaga od zgłaszającego wskazanie, bądź dostarczenie dokładnych informacji o materiale, który narusza prawo, oraz podanie danych kontaktowych. W momencie gdy oskarżony użytkownik uważa, że jego treści zostały niesłusznie zablokowane lub usunięte w wyniku zgłoszenia naruszenia praw autorskich, może złożyć tzw. kontrpowiadomienie. W tym przypadku YouTube wstrzymuje działanie, dając zgłaszającemu czas na podjęcie kroków prawnych. Jeśli zgłaszający nie podejmie dalszych działań, film zostaje przywrócony.
Kiedy dochodzi do naruszenia praw autorskich?
Do naruszenia praw autorskich dochodzi, gdy ktoś korzysta z utworu chronionego prawem autorskim bez zgody właściciela i bez uprawnienia wynikającego z przepisów prawa. Istnieje wiele sytuacji, w których może dojść do takiego naruszenia. Oto kilka najczęściej spotykanych przypadków:
Nieautoryzowane kopiowanie – powielanie, lub kopiowanie utworu (np. filmów, muzyki, grafiki) bez zgody autora lub właściciela praw autorskich. W internecie najczęściej dochodzi do bezprawnego rozpowszechniania treści z innego kanału na platformie YouTube.
Dystrybucja dzieła – udostępnianie, sprzedaż, przesyłanie lub umożliwienie dostępu do chronionych utworów bez zgody właściciela praw autorskich. Przykładem może być zamieszczanie muzyki, filmów lub programów komputerowych na stronach lub platformach udostępniających pliki bez licencji.
Utwory pochodne – tworzenie adaptacji, przeróbek lub tłumaczeń oryginalnych dzieł bez zgody autora. Na przykład, przekształcenie książki w film bez uzyskania odpowiednich praw.
Nieautoryzowane publiczne wykonanie – wystawianie, odtwarzanie lub transmitowanie chronionego utworu publicznie, np. na swoim kanale transmitowanie wydarzeń z innego kanału bez uzyskania licencji lub zgody autora.
Wykorzystanie dzieła w celach komercyjnych – używanie chronionego dzieła w celach zarobkowych, takich jak reklama czy sprzedaż produktów, bez zgody właściciela praw.
Naruszenie warunków licencji – korzystanie z dzieła niezgodnie z udzieloną licencją, np. w sytuacji, gdy licencja ogranicza prawo do wykorzystania tylko w określonym kontekście lub medium.
Nieprzestrzeganie umowy licencyjnej – nawet w przypadku posiadania licencji, jeśli licencjobiorca przekroczy jej zakres (np. użyje utworu na większą skalę, niż było to przewidziane), dochodzi do naruszenia praw autorskich.
Gdy użytkownik dodaje do swojego filmu utwór muzyczny chroniony prawem autorskim bez posiadania licencji lub zgody od właściciela praw (np. wytwórni muzycznej), dochodzi do naruszenia.
Jeśli ktoś pobiera film stworzony przez innego twórcę na YouTube i publikuje go na swoim kanale bez zgody autora, jest to naruszenie praw autorskich.
Wstawianie dłuższych fragmentów filmów, seriali, programów telewizyjnych lub rozgrywek z gier bez uzyskania odpowiedniej licencji może być uznane za naruszenie praw autorskich.
Używanie grafik, zdjęć lub innych materiałów wizualnych chronionych prawem autorskim bez zgody ich właściciela również stanowi naruszenie.
Naruszenia praw autorskich - przykłady
Nielegalne pobieranie muzyki i filmów – korzystanie ze stron internetowych do pobierania muzyki i filmów bez zgody właściciela praw autorskich to klasyczny przypadek naruszenia praw.
Kopiowanie tekstów – plagiat w artykułach publikowanych online stanowi poważne naruszenie praw autorskich. Gdy ktoś bez zgody autora kopiuje fragmenty tekstów lub całe prace i przypisuje sobie autorstwo, dochodzi do plagiatu, co narusza zarówno prawa osobiste, jak i majątkowe autora.
Nielegalne transmisje sportowe – transmisje wydarzeń sportowych na platformach streamingowych bez licencji na nadawanie to kolejny przykład naruszenia praw autorskich. Wielu użytkowników korzysta z pirackich serwisów, aby oglądać wydarzenia sportowe, zamiast płacić za oficjalne źródła transmisji.
Naruszenia w mediach społecznościowych – publikowanie na platformach społecznościowych zdjęć, filmów, muzyki lub grafik bez zgody autora również stanowi naruszenie praw autorskich. Na przykład, zamieszczanie zdjęcia wykonanego przez profesjonalnego fotografa bez uzyskania licencji może prowadzić do roszczeń ze strony właściciela praw.
Sprzedaż podróbek – w branży modowej często dochodzi do naruszeń praw autorskich i praw pokrewnych w przypadku podróbek znanych marek. Sprzedawanie fałszywych produktów, które są kopiami oryginalnych projektów, narusza zarówno prawa autorskie, jak i znaki towarowe.
Nielegalne wykorzystywanie zdjęć stockowych – wiele zdjęć dostępnych w internecie jest chronionych prawem autorskim, nawet jeśli są łatwo dostępne. Korzystanie z nich bez opłacenia licencji (np. zdjęć z serwisów stockowych, takich jak Shutterstock czy Getty Images) jest nielegalne.
Wykorzystywanie muzyki w filmach i reklamach bez licencji – wykorzystanie utworów muzycznych w filmach, reklamach, wideo promocyjnych lub innych produkcjach bez uzyskania odpowiedniej licencji od twórców jest częstym naruszeniem praw autorskich.
Nielegalne pobieranie i udostępnianie: Wgrywanie filmów, muzyki, seriali czy gier bez zgody właściciela praw.
Monetyzacja cudzych treści: Zarabianie na treściach chronionych prawem autorskim bez posiadania licencji.
Piractwo: Systematyczne udostępnianie lub sprzedaż treści chronionych prawem autorskim na dużą skalę.
Kursy online, filmy instruktażowe czy książki elektroniczne są często chronione prawem autorskim. Publikowanie takich treści na YouTube bez zgody właściciela może prowadzić do konsekwencji prawnych, zwłaszcza jeśli wiąże się z komercyjną eksploatacją.
Jak uniknąć naruszeń praw autorskich?
Unikanie naruszeń praw autorskich jest kluczowym elementem dla użytkowników social mediów. Przede wszystkim edukacja w tym zakresie jest niezwykle istotna i może pomóc uniknąć wielu problemów. Prócz pozyskiwania wiedzy, warto starać się uzyskać pisemną zgodę na korzystanie z danego utworu, co dotyczy tekstów, zdjęć, filmów, muzyki itp.
Warto rozejrzeć się za dziełami, które znajdują się w domenie publicznej, czyli takie, które nie są już objęte ochroną praw autorskich. Utwory te można wykorzystywać bez ograniczeń, co eliminuje obawy o konsekwencje prawne. Tworzenie własnych treści jest kolejną możliwą opcją, która pozwoli uniknąć narażenia na kary.
Jeśli już korzystamy z materiałów objętych licencją, upewnijmy się, że przestrzegamy wszystkich warunków tej licencji. Może to obejmować wymagania dotyczące uznania autorstwa lub ograniczenia w zakresie użycia. W przypadku korzystania z materiałów oferowanych przez firmy trzecie, takie jak zdjęcia stockowe czy muzyka, należy upewnić się, że mamy odpowiednią licencję na ich wykorzystanie.
Podczas korzystania z cudzych pomysłów ważne jest podawanie źródła i odwoływanie się do autorów. Plagiat to jedno z poważniejszych naruszeń praw autorskich, które może prowadzić do konsekwencji prawnych. W sytuacji wątpliwości co do wykorzystania utworu, warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie autorskim, aby uniknąć niezamierzonych naruszeń. Nawet jeśli znajdziemy inspirację w innym wideo, upewnijmy się, że nie kopiujemy go bez zgody właściciela praw.
W niektórych przypadkach możliwe jest użycie fragmentów cudzych materiałów w ramach dozwolonego użytku (np. do recenzji, krytyki, komentarzy lub edukacji), ale upewnij się, że spełniasz warunki tego prawa
Na koniec, zachowujmy dowody na uzyskanie zgód lub licencji, aby mieć pewność, że możemy udowodnić legalność swoich działań w przypadku jakichkolwiek roszczeń. Przestrzeganie tych zasad pomoże chronić zarówno nas, jak i twórców dzieł, z których korzystamy.
Podczas montażu filmów na YouTube nie można używać dowolnych piosenek. Dozwolona muzyka to taka, która została samodzielnie stworzona, bądź taka, do której posiada się prawa autorskie. Dlatego bardzo ważne jest, aby zaznajomić się ograniczeniami, jakie nałożył na utwór autor, bądź producent. Serwis społecznościowy uwzględnia pewne wyłączenia, w których można użyć melodii objętej prawami autorskimi. Jednym z odstępstw od prawa autorskiego jest zasada, tak zwanego „dozwolonego użytku”. Zgodnie z przepisami UE fragmentu piosenki można użyć np. gdy:
- cytuje się go,
- krytykuje się,
- recenzuje,
- tworzy się karykaturę,
- parodiuje,
- tworzy się pastisz.
Muzyka, którą można wykorzystać na YouTube, jest również ograniczana przez prawo krajowe. W tym kontekście oznacza to, że każdy kraj w swoim zakresie określa znaczenie i zastosowanie wyżej wymienionych pojęć. W Polsce można również używać utworu w celach informacyjnych.
Odpowiedzialność karna za naruszenie prawa autorskiego
Odpowiedzialność karna za naruszenie praw autorskich na platformie YouTube zależy od przepisów obowiązujących w danym kraju, jednak może obejmować zarówno odpowiedzialność cywilną, jak i karną. Warto wspomnieć, że YouTube działa zgodnie z międzynarodowymi przepisami dotyczącymi ochrony własności intelektualnej, w tym postanowieniami konwencji berneńskiej. Z tego względu użytkownicy z różnych krajów mogą podlegać różnym regulacjom prawnym, a sankcje mogą być dostosowane do przepisów lokalnych.
Odpowiedzialność cywilna:
- Właściciel praw autorskich może wnieść roszczenie przeciwko osobie, która naruszyła jego prawa, żądając odszkodowania za straty finansowe spowodowane nielegalnym użyciem materiałów. Może zostać wszczęte postępowanie cywilne, które skutkuje długimi procesami sądowymi, a także możliwością zajęcia mienia naruszyciela w celu pokrycia odszkodowania.
- Naruszyciel może być zobowiązany do zapłaty kar finansowych, rekompensaty za zyski utracone przez właściciela praw oraz koszty sądowe.
Odpowiedzialność karna:
- W wielu krajach naruszenie praw autorskich, zwłaszcza jeśli odbywa się na dużą skalę lub w celach komercyjnych, może prowadzić do odpowiedzialności karnej. Kara ta może obejmować grzywny, a w niektórych przypadkach nawet karę pozbawienia wolności. Kara pozbawienia wolności może wynosić od kilku miesięcy do nawet kilku lat.
- Przykładem może być nielegalne rozpowszechnianie chronionych materiałów na dużą skalę, takie jak udostępnianie pełnych filmów, albumów muzycznych czy programów telewizyjnych bez zgody właściciela praw.
Działania YouTube:
- YouTube podejmuje działania wobec naruszeń praw autorskich poprzez ostrzeżenia (tzw. copyright strikes). Po trzech ostrzeżeniach konto użytkownika może zostać usunięte.
- Dodatkowo, właściciele praw mogą zgłaszać naruszenia za pomocą systemu Content ID, co prowadzi do zablokowania lub demonetyzacji wideo.
Za użycie chronionej ścieżki dźwiękowej w filmach na YouTube mogą zostać nałożone takie sankcje jak blokada możliwości wyświetlania filmu, usunięcie go, wyciszenie ścieżki dźwiękowej, a w niektórych przypadkach nawet zablokowanie całego kanału.
Twórcy treści powinni być świadomi zasad ochrony własności intelektualnej oraz przestrzegać wytycznych platformy, aby uniknąć niepotrzebnych problemów prawnych. Dobrą praktyką jest edukacja w zakresie licencjonowania treści oraz korzystanie z narzędzi, które YouTube oferuje, aby uniknąć naruszeń.